مهارت سفر به طبیعت؛ یا اصول گردشگری مسئولانه
شیدا اورک/ در تعاریف سازمان جهانی گردشگری (سازمان ملل متحد)، مسافر مسئول کسی است که سفر او منجر به «گردشگری پایدار» شود. هر فرد به تنهایی نقش مهمی برای ساختن سفر و گردشگری مسئولانه دارد. زمانی که با ذهنی باز این نوع از سفر را تمرین می‌کنیم، عاملی غیرقابل جایگزین برای خودآموزی، تحمل متقابل و یادگیری تفاوت‌های قانونی میان مردم و فرهنگ‌ها و تنوع آن‌ها است.
سفر در طبیعت مهارتی آموختنی است که در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات متعدد از جمله: اعتراض جوامع محلی، فعالان محیط‌زیست، خشک‌سالی و… بیش از هر زمان دیگری مورد توجه گردشگران و دغدغه‌مندان این حوزه قرار گرفته است. تا به امروز در ایران، نظام آموزش و پروش اقدام به‌جا و برنامه‌ریزی شده‌ای در خصوص آموزش این مهارت به کودکان و نوجوانان نداشته است.
در این میان و در پی نهادینه کردن این مهارت در افراد، نهادهای مردمی و مدارس طبیعت، برنامه‌های مدون و رو به رشدی را برگزار کرده‌اند. جامعۀ بین‌الملل نیز توجه بسیار خاص و ویژه‌ای به این مشکلات داشته و مقالات، کتب و سمینارهای آموزشی متعددی در این خصوص منتشر و برگزار شده است. متن پیش رو نگاهی اجمالی به این مهارت با رویکردی بین‌المللی است و امید می‌رود تا روزی فرا رسد که هر یک از ما با این مهارت زندگی کنیم و طبیعت را بخش جدانشدنی زندگی خودمان بدانیم.
مهارت‌های زندگی توانایی‌هایی هستند که با تمرین مداوم پرورش می‌یابند و شخص را برای روبه‌رو شدن با مسائل روزانۀ زندگی، افزایش توانایی‌های روانی، اجتماعی و بهداشتی آماده می‌کنند.
سازمان جهانی بهداشت مهارت‌های زندگی را چنین تعریف نموده است: «توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه‌ای که فرد بتواند با چالش‌ها و ضروریات زندگی روزمرۀ خود کنار بیاید». در تعریف دیگر می‌توان مهارت‌های زندگی را مجموعه‌ای از مهارت‌ها و شایستگی‌های فردی و گروهی دانست که افراد برای زیستن در هزارۀ جدید به آن نیازمند هستند. دو مدل اصلی برای آموزش مهارت‌های زندگی وجود دارد: «مدل دهگانۀ مهارت‌های زندگی» و مدل «۴-H».
مدل تقسیم دهگانۀ مهارت‌های زندگی از سوی سازمان جهانی بهداشت طراحی شده و شامل مهارت‌های زیر می‌شود:
- توانایی تصمیم‌گیری
- توانایی حل مسئله
- توانایی تفکر خلاق
- توانایی تفکر نقادانه
- توانایی برقرای رابطۀ مؤثر با دیگران
- توانایی برقراری روابط بین فردی سازگارانه
- توانایی خودآگاهی
- توانایی همدلی با دیگران
- توانایی رویارویی با هیجان‌ها (غم، خشم، شادی،…)
- توانایی رویارویی با استرس‌ها
مدل ۴-H
در ایالات متحده ۴-H سازمانی مربوط به امور جوانان است که بنیاد ملی غذا و کشاورزی و وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA) آن را اداره می‌کنند، و رسالت آن «به کارگیری جوانان به منظور رسیدن به نهایت استعداد آنان و همچنین پیشبرد حوزۀ توسعۀ جوانان است». نام ۴-H نمایانگر چهار حوزۀ توسعۀ فردی مورد توجه این سازمان است: سر، قلب، دست‌ها و سلامت. این سازمان در ایالات متحده بیش از ۶٫۵ میلیون عضو در ۹۰۰۰۰ هزار کانون دارد که سن آن‌ها بین ۵ تا ۲۱ سال است.
هدف ۴-H این است که شهروندی، رهبری، مسئولیت و مهارت‌های زندگی جوانان را از طریق برنامه‌های آموزش تجربی و رهیافتی مثبت به رشد جوانان، پرورش دهد. گرچه به خاطر تاریخی که ۴-H دارد، تصور بر این است که این سازمان، بر کشاورزی تمرکز دارد، اما امروزه ۴-H به طرح‌های مربوط به شهروندی، زندگی سالم، علم، مهندسی و تکنولوژی توجه می‌کند.
Eco-Friendly Travelling که همان «سفر مسئولانه به طبیعت» یا گردشگری مسئولانه تعریف می‌شود، این روزها بیش از هر زمان دیگری به گوش گردشگران حرفه‌ای و طبیعت‌گردها آشنا است. شاید بتوان گفت این نوع سفرها نیازمند داشتن مهارت‌های متعددی از جمله توانایی برقراری رابطۀ مؤثر و به‌طور خاص همدلی با طبیعت است. به عبارت دیگر بهره‌مندی از این توانایی‌ها، معنای گردشگری مسئولانه را دقیق و شفاف‌تر خواهد کرد.
در تعاریف سازمان جهانی گردشگری (سازمان ملل متحد)، مسافر مسئول کسی است که سفر او منجر به «گردشگری پایدار» شود. با تعاریف سازمان جهانی گردشگری: «گردشگری پایدار مسئولیت تأثیرات زمان حال و آتی اقتصادی، اجتماعی و محیطی را به عهده می‌گیرد و نیازمندی‌های بازدیدکنندگان، صنعت گردشگری، محیط و جوامع میزبان را مدنظر دارد».
در سال ۲۰۱۷ که از سوی سازمان جهانی گردشگری با عنوان سال بین‌المللی گردشگری و توسعۀ پایدار نامیده شد، بروشوری با عنوان «نکاتی برای مسافر مسئول» از سوی این سازمان طراحی شد که محتوای آن اشارۀ پررنگ‌تری به کدهای اخلاقی۱ مرتبط با گردشگران دارد. اشاراتی که منجر به مسئولانه‌تر رفتار کردن گردشگران در طول سفرهایشان می‌شود.
با هم نامۀ این سازمان خطاب به گردشگران مسئول را می‌خوانیم:
گردشگر عزیز،
بروشور «گردشگری و گردشگر مسئولانه » راهنمایی برای کمک به غنی‌سازی تجربۀ سفر شماست. پیشنهادات این راهنما بر مبنای «کدهای اخلاقی برای گردشگری» است که توسط سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل تنظیم شده است.
گردشگری مسئولانه
سفر و گردشگری باید به عنوان ابزاری برای تحقق اهداف فردی و جمعی برنامه‌ریزی و اجرا شود. زمانی که با ذهنی باز این نوع از سفر را تمرین می‌کنیم، عاملی غیرقابل جایگزین برای خودآموزی، تحمل متقابل و یادگیری تفاوت‌های قانونی میان مردم و فرهنگ‌ها و تنوع آن‌ها است.
در تعاریف سازمان جهانی گردشگری (سازمان ملل متحد)، مسافر مسئول کسی است که سفر او منجر به «گردشگری پایدار» شود. هر فرد به تنهایی نقش مهمی برای ساختن سفر و گردشگری مسئولانه دارد. دولت‌ها، کسب‌وکارها و جوامع باید هر کاری که از دست‌شان بر می‌آید انجام دهند، شما نیز به عنوان یک مهمان می‌توانید به روش‌های متعددی از این ایده برای ایجاد تفاوت‌ها حمایت کنید.
- ذهن خود را به روی فرهنگ‌ها و سنت‌های دیگر باز کنید. (این موضوع تجربۀ شما را تغییر خواهد داد و احترام و پذیرش از سوی جامعۀ محلی را به دنبال خواهد داشت). آداب و رسوم اجتماعی و فرهنگی سنتی را مشاهده و تمرین کنید.
- به حقوق بشر احترام بگذارید. استثمار از هر نوعی با اهداف اساسی و اولیۀ گردشگری در تضاد است. استثمار جنسی کودکان جرمی است که در مقصد یا محل زندگی مجرم، مجازاتی را به دنبال دارد.
- به حفاظت محیط طبیعی کمک کنید. از حیات‌وحش و زیستگاه‌ها محافظت کنید. محصولاتی که از حیوانات یا گیاهان در معرض خطر تهیه شده است خریداری نکنید.
- به منابع فرهنگی احترام بگذارید. فعالیت‌های گردشگری باید با احترام به میراث هنری، باستان‌شناسی و فرهنگی انجام شود.
- از محلی‌ها خرید کنید. سفر شما می‌تواند به توسعۀ اقتصادی و اجتماعی کمک کند. صنایع دستی و محصولات محلی‌ای را بخرید که از قوانین تجارت منصفانه استفاده و حمایت می‌کنند. چانه‌زنی برای خرید کالاها باید همراه با درک درستی از دستمزد منصفانه همراه باشد.
- پیش از سفر، از شرایط سلامت جاری در مقصد اطلاع پیدا کنید. پیش از خروج، از دسترسی به خدمات اورژانس و کنسولگری خود اطمینان حاصل کنید و مطمئن باشید که سلامت شما و امنیت شخصی‌تان به خطر نمی‌افتد. پیش از تصمیم‌گیری در خصوص سفر به مقصد مورد نظرتان اطمینان حاصل کنید که نیازهای خاص شما (رژیم غذایی، دسترسی و مراقبت‌های پزشکی) برآورده خواهد شد.
- تا حد ممکن در مورد مقصدتان آگاه باشید و زمانی را برای یافتن درک درستی از آداب و رسوم، هنجارها و سنت‌ها اختصاص دهید. از رفتارهایی که می‌تواند جامعۀ محلی را برنجاند بپرهیزید.
- با قوانین قضایی مقصدتان آشنا شوید تا هیچ‌گونه عملی که از منظر قضایی در کشور مقصدتان جرم محسوب می‌شود انجام ندهید. از قاچاق و جابه‌جایی مواد مخدر، اسلحه، عتیقه‌جات، گونه‌های محافظت‌شده و محصولات یا مواد خطرناکی که طبق قوانین ملی ممنوع است، خودداری کنید.
پانوشت:
کدهای جهانی اخلاق در گردشگری، توسط سازمان جهانی گردشگری به‌منظور تبیین مجموعه‌ای از اصول و قواعد کلیدی در توسعۀ گردشگری مسئولانه طراحی شده‌اند. این مجموعه با عنوان «منشور جهانی اخلاق گردشگری» توسط امیرحسین ایمانی زاده (انتشارات مهکامه) ترجمه شده است.
فصلنامۀ صنوبر، سال دوم، شمارۀ چهارم، ص ۵۰ تا ۵۳.