شمارۀ بیست و دوم و بیست و سوم فصلنامۀ صنوبر
قدرت صورت‌بندی و پاسخ به چالش‌های محیط زیستی جهانی؛ مورد تغییرات اقلیمی
محمدرضا سلامت/ برگردان به فارسی: زهرا انوشه
از زمانی که جامعۀ بین‌المللی به تبعات شدید تخریب محیط‌زیست بر منابع طبیعی و سلامتِ انسان پی برده، رویکردهای بی‌شماری برای مقابله با چالش‌های قریب‌الوقوع به کار بسته شده است. هرچند دولت‌ها، سیاست‌گذاران، اقتصاددانان، پژوهشگران و فعالان جامعۀ مدنی کوشیده‌اند عُمقِ تخریب محیط‌زیست را- گاهی به شیوه‌های متفاوت- نشان بدهند، ولی به‌تدریج حول هدف مشترک «انجام اقدامات» برای مقابله با چالش‌های مربوطه متحد شده‌اند. بااین‌حال، پاسخ‌های متعدد به این چالش‌ها تاکنون مؤثر تلقی نشده است. طی چند دهۀ گذشته، تکاملِ مفهوم محیط‌زیست، خود نقشی اساسی در افزایش تلاش‌های جوامع بشری برای کشف رویکردهای جدید نسبت به توصیف پدیدۀ تخریب محیط‌زیست ایفا کرده است، رویکردهای اصلی‌ای که تاکنون در این زمینه اتخاذ شده متفاوت بوده و شامل رویکردهایی چون محیط‌زیستی، اقتصادی، توسعه‌ای، حقوق بشرمحور و اخلاقی بوده است. وقتی چنین رویکردهایی را با دیدی تازه تحلیل می‌کنیم، می‌توانیم بگوییم مردم و ملت‌ها کوشیده‌اند تا مسائل محیط‌زیستی را «صورت‌بندی» کنند، البته گاهی به شیوه‌های مختلف. من تمام این تغییر پارادایم‌ها را در دو صورت‌بندی اصلی خلاصه می‌کنم: «صورت‌بندی تهدید» و «صورت‌بندی فرصت»…
در کدام اقلیم مانده‌ایم؟!
نیما فرید مجتهدی، سمانه نگاه
نگاهی به معماری فضاها و ساختمان‌های شهری ایران در جای‌جای کشور، نشان از تکرار سبک‌های مختلفی دارد که در هر برهه‌ای آشکارا همه‌گیر شده است. فارغ از تفاوت‌های جغرافیایی و آبوهوایی، هرچند ما میراث‌دار یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین معماری‌های همساز با آب‌وهوا از بادگیرهای جنوب ایران گرفته تا خانه‌های مسکونی شمال با ترکیب معماری خاص خود در جهان هستیم؛ دقت در مصالح و معماری و فلسفۀ وجودی بسیاری از سبک‌های ساخته‌شدۀ معماری در فضای فعلی ایران، حاکی از کمتر اراده‌ای در جهت همسازی با آب‌وهوای ذاتی کشور و هم‌چنین هرگونه سازگاری با شرایط گرمایش جهانی و تغییر آب‌وهواست. ظاهراً تنها راه مقابله با گرمایش جهانی و آسایش انسان در ایران در فضای ساختمان تهویۀ مطبوع است. عموماً این مشکل به ساده‌ترین شکل ممکن با استفاده از سامانه‌های تهویه قوی‌تر رفع می‌شود. کاری به شهرهای خلاق و سازگار با تغییر آب‌وهوا در جهان و حتی در جنوب خلیج‌فارس نداریم که در این کشورهای ثروتمند و تشنۀ پرستیژ و رقابت، در حال ساخته شدن است. از نئوم در عربستان تا شهرسبز در امارات. انگار در ایران، همه‌چیز متفاوت است…
تا بدانند، دغدغه‌مند شوند و اقدام کنند؛ نقش رسانه در ارتقای آگاهی جامعه از تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن
زهرا انوشه
رسانه و ژورنالیسم، ابزار شاخص نشر آگاهی در جهان امروز و فراتر از آن، قوی‌تر از هر سلاح و قدرتی، تعیین‌کنندۀ هژمونی فرهنگی، سیاسی و حتی اقتصادی ملت‌ها بر یکدیگر است. بنابراین اثربخشی و تعیین‌کنندگی آن بر رفتار جوامع یک امر ثابت‌شده است. هم‌چنین رسانه مهم‌ترین ابزار مدیریت بحران در جهان شناخته می‌شود که به‌واسطۀ کارکردهای پنج‌گانۀ خود: رصد و پایش محیط، آموزش، هدایت افکار عمومی، اطلاع‌رسانی و ایجاد همبستگی عمومی، می‌تواند در پیش‌بینی و معرفی بحران‌های جاری و آینده، آگاه‌سازی از طریق انتقال دانش مردم‌نگارانه و ایجاد بسیج عمومی در راستای اقدام به مقابله با بحران نقش کلیدی ایفا کند. کمتر کسی است که نداند امروز تغییر اقلیم یکی از بحث‌انگیزترین بحران‌های جهانی است که تاکنون و به‌رغم تلاش‌های جهانی و نشست‌های متعدد بین‌المللی، تمام معاهدات و توافقنامه‌ها، همچنان گام مؤثر و فراگیری برای مقابله با آن برداشته نشده است. عوامل بسیاری را می‌توان در شکست اقدامات یادشده دخیل دانست که یکی از برجسته‌ترین آن‌ها، اثربخش نبودن رسانه در جایگاه خویش بر این بحران جهانی است.
در دسترس بودن آب در جهان در حال گرم شدن؛ مقدمه‌ای بر علم تغییر اقلیم
رضا رضوانی/ برگردان به فارسی: محمد فرمانی
دسترسی به آب متأثر از مجموعه عوامل طبیعی و فعالیت‌های انسانی است. در میان عوامل طبیعی، اقلیم و تغییرات اقلیمی نقش کلیدی در چگونگی چرخۀ آب در زمین دارند. اقلیم عبارت از بارش، دمای هوا، وزش باد، رطوبت، پوشش ابر، فشار جوی و مه است. الگوهای استفاده از زمین و موقعیت جغرافیایی مانند عرض جغرافیایی، منظر، ارتفاع، نزدیکی به اقیانوس یا آب شیرین در تعیین اقلیم یک ناحیه نقش دارند. اقلیم متنوع ایران نمونۀ بارزی از چگونگی تأثیر تمام این عوامل مختلف بر تعیین اقلیم حاکم یک منطقه است…
تغییر اقلیم موضوع حاشیه‌ای ماست!
گفت‌وگو با دکتر روح‌الله اوجی، متخصص تغییر اقلیم
سمانه نگاه، نیما فرید مجتهدی
در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که اگر قبلاً تغییر اقلیم را فقط اساتید دانشگاهی و متخصصان به بحث می‌گذاردند، در ۱۰-۱۵ سال اخیر، اتفاقاتی در فلات ایران افتاده که حالا اگر شما در ایران از یک خانم خانه‌دار هم سؤال کنید چیزهایی در مورد تغییر اقلیم می‌داند چون با پوست و استخوانش آن را لمس کرده است. آگاهی در مورد مسئلۀ تغییر اقلیم به نوعی ایجاد شده است. بنابراین مسئلۀ تغییر آب‌وهوا برای همه ملموس شده است. ما قبول داریم که گرمایش جهانی اتفاق افتاده، اشتباهاتی کرده‌ایم و روند گرمایش جهانی تشدید شده است و دیدیم که امسال (سال ۲۰۲۳ میلادی-۱۴۰۲ شمسی) چندین بار رکورد دمای جهانی در تابستان شکست. به همین خاطر، در این گفت‌وگوی اختصاصی با دکتر روح‌الله اوجی، بناست این مسئله، علل و راهکارهای آن را در ابعاد جهانی و محلی بیشتر بررسی کنیم.
تأثیر تغییرات اقلیمی بر تالاب‌ها؛ گنجینه‌های تنوع زیستی کره‌زمین
پوریا قلیچ خانی
تالاب‌ها که اغلب از آن‌ها به‌عنوان «کلیه‌های طبیعت» (به‌واسطۀ جذب مواد سمی) و همین‌طور «سوپرمارکت‌های زیستی طبیعت» (به‌واسطۀ وجود زنجیره‌های غذایی گسترده و تنوع زیستی غنی در آن و ارائۀ خدمات اکوسیستمی بی‌شمار) یاد می‌شود، در زمرۀ حاصلخیزترین اکوسیستم‌های کرۀ زمین با میزان تولید بیولوژیکی بسیار بالا جای دارند. در سال‌های اخیر، تغییرات اقلیمی و اختلال در الگوهای آبوهوایی، به یکی از مهم‌ترین تهدیدات برای سلامت اکوسیستم‌های مختلف کرۀ زمین و هم‌چنین خطری جدی برای تنوع زیستی گونههای جانوری و گیاهی در سطح جهانی تبدیل شده است. زیستگاه‌های تالابی از این قاعده مستثنی نبوده و به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، تحت تأثیر شدید تغییرات اقلیمی قرار گرفته‌اند. در ایران نیز تالاب‌ها در کنار انواع تهدیدات و معضلات، از پیامدهای تغییرات اقلیمی در امان نبوده‌اند…
نقش انرژی‌های سبز در سناریوهای تغییر اقلیم
صدیقه جوادپور
با توجه به این‌که منبع اصلی گازهای گلخانه‌ای سوزاندن سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی به‌عنوان منبع انرژی است و این سوخت‌ها طی قرن‌ها منبع اصلی تأمین انرژی انسان‌ها بوده‌اند، و از طرفی محدود بودن و از طرف دیگر آلاینده و پرهزینه بودن‌شان، نیاز به گذار به منابع انرژی پاک‌تر، تجدیدپذیر و پایدار مانند انرژی خورشیدی، باد، آبی، زیست‌توده و زمین‌گرمایی برای بشر احساس شد. این همان چیزی است که به آن «گذار انرژی» گفته می‌شود که عبارت است از تغییر منبع انرژی از سوخت‌های فسیلی به منابع انرژی کم‌کربن یا بدون کربن.
گرمایش جهانی و ژئومورفولوژی جریانی
تألیف: اندرو اس. گائودی/ تلخیص و برگردان به فارسی: رضا خوش‌رفتار
در آینده تغییر اقلیم منجر به مداخلۀ بیشتر انسان در حوضۀ آبریز رودها می‌شود که یک نمونۀ آن استفادۀ بیشتر از آب برای آبیاری در نواحی با ریسک خشکسالی بالاست. افزایش مقدار co۲، ممکن است رشد گیاهان را تسریع کند که این مسئله منجر به تغییر در کارایی مصرف آب گیاهان شده و درنهایت بر تعرق و رواناب تأثیر خواهد داشت. نهایتاً با توجه به این‌که بین منطقۀ عملکرد توفان‌های ساحلی و رسوب‌گذاری در دلتاها تعادل وجود دارد، تغییرات سطح آب دریا ممکن است تأثیرات زیادی بر دلتای رودهای بزرگ بگذارد. پیچدگی تغییرات آیندۀ محیط باعث می‌شود پیش‌بینی مؤثر و مدل‌سازی بسیار مشکل باشد. واکنش چشم‌اندازها به تغییرات آبوهوایی تاحد زیادی غیرخطی است و با بازخوردهای زیاد بین متغیرهای گوناگون و پدیده‌های علت و معلولی مشخص می‌شوند…
داستان دریاچه ارومیه
مریم شفاهی
کاهش شدید سطح آب و تخریب محیط‌زیستی دریاچۀ ارومیه یکی از مهم‌ترین مسائل اخیر محیط‌زیست ایران است. خشک شدن دریاچۀ ارومیه مصداق بارز فاجعه‌ای است که به‌تدریج رخ داده است. دلیل رخداد این فاجعه نه‌تنها تغییرات اقلیمی، بلکه مدیریت نامناسب منابع طبیعی بوده است. روند سریع خشک شدن دریاچۀ ارومیه (همان‌طور که در شکل یک مشاهده می‌شود) همراه با بالا رفتن نمک آب تأثیر منفی بسزایی بر گوناگونی زندگی گیاهی و جانوری و چرخۀ غذایی گذاشته است، که درنهایت منجر به نابودی کامل گونههای بومی خواهد شد. چون به‌طور تقریبی سه‌چهارم دریاچه خشک شده است، یک بستر پوشیده از نمک به وسعت کیلومترها بر جای مانده که منجر به فرسایش شدید خاک می‌شود. در واقع بادهای نمکی در سال‌های اخیر زندگی باغ‌ها و مزارع و گله‌های دام اطراف دریاچه را به خطر انداخته است. شواهد موجود، حضور ریزگردهای نمکیِ رو به افزایش برخاسته از بستر خشک دریاچه و زمین‌ها و رودهای خشک اطراف را نشان می‌دهد. گردوغبار نمکی، مخصوصاً در تابستان‌های خشک، می‌توانند مقدار زیادی نمک نرم، مواد قلیایی و سایر عناصر شیمیایی سمی را تا شعاع ۳۰۰ کیلومتر پخش کنند.
نگاه دراز مدت به قضایا نداریم!
گفت‌وگو با دکتر قاسم عزیزی، متخصص تغییر اقلیم و آب‌و هوای دیرینه
نیما فریدمجتهدی، سمانه نگاه
در ایران یک واقعیتی وجود دارد؛ آن هم این‌که اصولاً صحبت‌هایی که می‌شود کوتاه‌مدت است. مثلاً در مقطعی یک اتفاقی می‌افتد (اعم از سیل، خشکسالی، توفان گردوخاک یا…) و رسانه‌های ما، مردم ما، مسئولان ما و حتی دانشگاه‌های ما به آن می‌پردازند. مثل مسئلۀ گردوخاک که مدتی است تمامی مقالات در مورد این موضوع است. همین خروجی‌های دانشگاه‌ها و دانشجوهای‌مان را ببینید: یک زمانی که بحث ال‌نینو است، تمام مقالات، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها می‌رود سراغ ال‌نینو، یک وقت می‌شود سیل و یک وقت نمی‌دانم یک چیز دیگر است. ما نگاه درازمدت به قضایا نداریم و چون نگاه درازمدت نداریم مقطعی نگاه می‌کنیم. درصورتی‌که این مسئله مقطعی نیست، ریشه‌دار است. مثل درختی است که جوانه زده و همچنان عواملی که سبب رشد این درخت است فعال‌اند.
زنان و تغییر اقلیم
مهدیه پورشاد
تغییرات اقلیمی به دلیل تفاوت در نقش‌های سنتی، انتظارات اجتماعی و معیشت، بر مردان و زنان تأثیر متفاوتی می‌گذارد. زنان که در زمرۀ اکثریت ۴/۱ میلیارد فقیرِ در جهان هستند، عموماً درآمد کمتر و دسترسی کمتری نیز به اعتبار و اختیارات در تصمیم‌گیری‌ها دارند. از سوی دیگر کنترل محدودی نیز بر منابع دارند، درنتیجه آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر بسیاری از تأثیرات اقلیمی افزایش می‌یابد. نقش‌ها و مسئولیت‌های اجتماعی مختلف مردان و زنان، فرصت‌های متفاوتی برای ایجاد جایگزین‌های معیشتی و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در زندگی‌شان فراهم می‌کند که در تلاش‌های اقدامات توسعه، درک این تمایزات بسیار مهم است. شواهد جهانی نشان می‌دهد تغییرات اقلیمی باعث افزایش شدت و فراوانی حوادث طبیعی می‌شود. در زمان وقوع بلایای طبیعی و پس از آن، نقش یک زن به‌عنوان مراقب خانواده تشدید می‌شود و به‌طور بالقوه خستگی و بیماری او را در پی خواهد داشت. هم‌چنین مطالعات، افزایش سطح خشونت خانگی و جنسی علیه زنان را پس از بلایای طبیعی نشان داده است.
بانی جنگل؛ پروژه‌ای در راستای ترسیب کربن
گوهر یوسف‌زاده، نسیم طواف زاده
حضور ایران در رتبه‌بندی اخیر از سوی سازمان‌های بین‌المللی به‌عنوان ششمین کشور بزرگ تولیدکنندۀ کربن در جهان، به‌دلیل وسعت نسبتاً کوچک آن در مقایسه با کشورهای صنعتی و پرجمعیتی که در زمرۀ ۱۰ آلوده‌کننده بزرگ جهان قرار دارند، درخور توجه است. اگر بخواهیم شدت انتشار کربن- که نسبت تولید کربن به تولید ناخالص داخلی است- را معیار قرار دهیم، ایران در رأس جدول آلوده‌کننده‌ترین کشورهای جهان جای می‌گیرد. این بدان معنی است که ایران نیز در جریان گرمایش زمین سهم دارد. پروژۀ ترسیب کربن به‌وسیلۀ درختان در جنگل‌های کرمانشاه در سال‌های ۱۳۹۵-۱۳۹۴ در منطقۀ بیستون برای آزمایش ترسیب کربن درختان بلوط صورت گرفت. براساس تجزیه‌و‌تحلیل نتایج این پژوهش توان ترسیب کربن به‌وسیله‌ی درختان در گونههای شاخهزاد ۶۷/۱۶۲۲ کیلوگرم در هکتار در سال بود. ترسیب کربن در گونههای تکپایه ۴۷/۱۷۸۶ کیلوگرم در هکتار در هر سال بود.
کن؛ شبکه جهانی اقدام اقلیمی
زهرا کریمی
شبکۀ اقدام اقلیمی (CAN) بزرگ‌ترین سازمان غیردولتی تغییرات اقلیمی جهانی است که از بالغ بر ۱۹۰۰ سازمان غیردولتی ملی در بیش از ۱۳۰ کشور جهان تشکیل شده که تمامی سازمان‌های غیردولتی، با یک هدف مشترک علیه بحران تغییر اقلیم تلاش می‌کنند. این سازمان از زمان آغاز به کار خود در دهۀ۱۹۸۰، به‌عنوان یک شبکۀ قوی، با اعضای فعال از ۶ قاره در حال فعالیت است. با گسترۀ متنوع عضویت‌پذیری و تجربۀ طولانی‌مدت خود در مدیریت برنامه‌های مقابله با تغییرات اقلیمی، به دنبال همسویی و ایجاد پل‌های ارتباطی با شرکا و ذی‌نفعان در راستای مبارزه با تغییرات اقلیمی و فراتر از آن با تحت فشار قرار دادن دولت‌ها به‌منظور انجام اقدامات اقلیمی جسورانه و فوری برای جلوگیری از تغییرات تهدیدکنندۀ اقلیمی است. تمامی سازمان‌های غیردولتی که نمایندۀ صنایع آلایندۀ محیط‌زیست نبوده و علاقه‌مند به ارتقای توسعۀ پایدار بوده و در موضوعات تغییرات اقلیمی تمرکز و فعالیت دارند یا علاقه‌مند به آن باشند، واجد شرایط عضویت در این سازمان هستند.
تغییر اقلیم در کوهستان‌ها
مارتین پرایس/ برگردان به فارسی: نیما فرید مجتهدی، سمانه نگاه
کوه‌ها فقط جایی نیستند که عامل اولیۀ تغییر آب‌وهوا در آن‌جا اندازه‌گیری شود، بلکه مکان‌هایی هستند که شواهد حیاتی از اثر تغییر آب‌وهوا را می‌توان در آن‌ها مشاهده کرد. دو مورد از متقاعد‌کننده‌ترین انواع شواهد، ذوب شدن یخچال‌ها و حرکت بالاسوی گیاهان به قلۀ کوه‌هاست. در ابتدای دو دهۀ اول قرن بیستم، گیاه‌شناس برجستۀ سوئیسی، جوسیوس برون بلانکت، کوه‌نورد مشتاق، بسیاری از قلل آلپ‌های سوئیس را صعود کرد. او روی این قله‌ها مرتفع‌ترین نمونه‌ها از هر گونۀ گیاهی را ثبت کرد. در ۱۹۵۷، بلانکت پیشنهاد کرد که این قله‌های مرتفع می‌تواند مکان خوبی برای پایش اثرهای تغییر آب‌وهوا باشد، به‌دلیلِ این‌که، مانند ماونالوا، نسبتاً از تأثیر انسانی دور هستند، به‌طوری‌که می‌توان تصور کرد هر تغییری در اصل طبیعی است. در اوایل دهۀ ۱۹۹۰، دو گیاه‌شناس اتریشی جوان، مایکل گاتفراید و هرالد پائولی، به قله‌هایی که بلاکنت صعود کرده بود بازگشتند و اندازه‌گیری‌های او را تکرار کردند. آن‌ها افزایش آماری معنی‌داری در شماری از گونههای قله‌ها یافتند. این تغییرها می‌تواند با تغییرها در آب‌وهوای منطقه‌ای ارتباط داده شود.
در جست‌وجوی آب، محروم از سرپناه
زهرا اسکندری دورباطی
بررسی‌های انجام‌شده بیانگر فقیرتر شدن نسل‌های جدید مهاجر به سکونتگاه‌های غیررسمی در ایران است. نسل اول مهاجران خودانگیخته سکونتگاه‌های غیررسمی را شکل می‌دهند، در دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ به‌طور نسبی زمین برای سکونت در اطراف شهرها و حتی شهرهای بزرگ و امکان تهیۀ آن در حد استطاعت کم‌درآمدها موجود بود. مهاجران روستایی از دارایی ولو اندک برای تبدیل به سرمایه برای مهاجرت برخوردار بودند. قیمت زمین نیز فرصت سکونت کم‌درآمدهای شهری و مهاجران روستایی را در بازار غیررسمی مسکن در سکونتگاه‌های غیررسمی را فراهم می‌کرد. نسل دوم مهاجران در دهۀ ۱۳۸۰ نیز امکان سکونت در سکونتگاه‌های موجود غیررسمی و مسکن مهر و بافت فرسودۀ شهرها را داشته‌اند. ولی نسل سوم مهاجر به سکونتگاه‌های غیررسمی و تحت پوشش بازار غیررسمی زمین و مسکن از اواخر دهۀ ۱۳۸۰ تا امروز، با بحرانی چندلایه مواجه است. این دوره با بحران آب و خشکسالی‌های جدی، گسترش فقر شهری و تبعیض آغاز شده است که دو ویژگی کلی دارد…
تأثیر تغییر اقلیم بر جنگل‌های مانگرو
فاطمه وحیدی
به‌رغم اهمیت زیاد زیست‌شناختی و اقتصادی-اجتماعی بوم‌سازگان مانگرو، تهدیداتی وجود دارد که سلامت و پایداری این اکوسیستم حساس را تحت تأثیر قرار می‌دهد. امروزه در سراسر جهان به‌دلیل عوامل متعددی هم‌چون تغییر کاربری اراضی، توسعۀ استخرهای برداشت نمک، تردد شناورهای سنتی صیادی و تجاری، آلودگی‌های نفتی، حضور گونههای بیگانه، برداشت چوب، زغال‌گیری، پرورش میگو و صدف و برداشت بی‌رویۀ علوفه یا سرشاخه‌خواری به‌وسیلۀ چهارپایان گسترۀ جنگل‌های حرا در معرض تهدید قرار گرفته است. علاوه‌بر تخریب مانگروها با دخالت‌های انسانی، تبعات تغییر اقلیم جهانی نیز مانگروها را تهدید می‌کند. انواع مختلف تغییرات اقلیم مانند افزایش سطح آب دریاها، افزایش دما، تغییرات غلظت دی‌اکسیدکربن جو، تغییر الگوهای چرخه‌های اقیانوسی، تغییر در روند بارندگی‌ها و وقوع توفان‌ها، بر سلامت اکوسیستم مانگروها تأثیر می‌گذارند.
شناخت ناکافی امروز چشم‌انداز مبهم آینده!
گفت‌وگو با دکتر عباس مفیدی، اقلیم‌شناس
نیما فریدمجتهدی، سمانه نگاه
در زمینۀ تغییرات آبوهوایی بیشترین تأکیدِ محققان و فضایِ گزارش‌ها بر روندیابی عناصر جوی مانند دما و بارش است؛ ولی وقتی در موردِ آب‌وهوا صحبت می‌کنیم از طرفی به‌نوعی بحث عناصر و پدیده‌ها را داریم و بحث دیگر ما الگوی عمومی جو است. کشور ما با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی خود، هم متأثر از عبور توده‌ها و الگوهای جوی مناطق حاره‌ای و هم عرض‌های میانه و بالا است. در گفت‌وگو با دکتر عباس مفیدی، متخصص اقلیم‌شناس دربارۀ تأثیر این پدیده‌های جوی و آبوهوایی بر اقلیم کشورمان صحبت کردیم. این گفت‌وگو در سطحی کاملاً تخصصی صورت گرفته و انتظار می‌رود توجه بیشتر متخصصان و تصمیم‌گیران کشور را جلب کند، چراکه نشان می‌دهد ضعف کمّی و کیفی مطالعات فعلی و نیاز به استفاده از روش‌های بهروز و متعدد، سبب عدم قطعیت بالای نتایج مطالعات فعلی ما و در نتیجه، اتخاذ شیوه‌های نادرست و ناکافی مدیریت منابع طبیعی بدون اطلاع دقیق و تخصصی از وضعیت اقلیمی کشورمان شده است.
اندکی صبر، سحر نزدیک است
ساره قمی
خیال‌هایمان راحت بود که همیشه از تاریکی و سرما می‌شود گریخت، که صبور باید بود، که زمان خودش همه‌چیز را در جای خودش می‌گذارد. تا این‌که خبر رسید: «در گوشه‌ای از دنیا درختان باغی در پاییز شکوفه داده‌اند». کمی بعدتر خبر رسید که «درخت خرمالو امسال سه بار میوه داد»، که «چنار‌های بلندترین خیابان شهر آخر بهار خزان کرد و میان تابستان بی‌برگ ماند منتظر دانه‌های برف»، که «سیب‌های باغی در فلان نقطه دست از کال ماندن نکشید و خیلی سبز بر زمین افتاد». آن‌هایی که مثال درخت را برای زنده ماندن از یاد برده بودند خم به ابروهایشان نیامد که هر روز بر تعداد آدم‌های مشغول این جهان اضافه می‌شود اما خیلی‌ها حسابی ترسیده بودند. آن‌ها که با نبض گیاه آرام می‌گرفتند، هر سال نابودی، هیچ شدن می‌رسید، اما به وقت‌اش؛ حالا باید چه‌کار می‌کردند؟
انسان بر لبۀ جهان
حسین رسول‌زاده
در تصویری حکاکی‌شده بر چوب، به نام «مسافری بر لبۀ جهان» که گویا نخستین‌بار در سال ۱۸۸۸ در کتابی از ستاره‌شناس فرانسوی کامیلِ فلاماریون دیده شده، مسافری در حال ترک کرۀ خاکی و ورود به جهان‌های ناشناخته است! تصویر، لحظه‌ای را نشان می‌دهد که مسافر سرش را از جوّ کرۀ زمین بیرون برده و در حال ترک زمین و ورود به جهان‌های دیگر است. پشت سرِ او کرۀ زمین با خورشید و ماه و درختان و ستاره‌گانش و در پیش روی او جهانی غریب و ناشناخته، در هم پیچیده است. مسافر سرش را از مرز زمین بیرون برده و درحالی‌که هنوز تمام تن‌اش در محدودۀ زمین قرار دارد، در مقابل شگفتی‌های جهانِ پیش رو، مبهوت مانده است. شاید نقاشِ ناشناختۀ این تابلوی درخشان، هم‌چون مسافری که به دیدار جهان‌های دیگر فرستاده، مقهور جهانی بود که پیشاروی او گسترده بود اما من وقتی به این تابلو می‌نگرم نمی‌توانم نگاه از زمینی که مسافر در حال ترک آن است برگیرم…
ایران در دو دهه گذشته چقدر آب از دست داده است؟
پیمان صائمیان و همکاران/ تلخیص و ترجمه: زهره انوشه
مطالعات اخیر میزان کاهش کل آب‌های زیرزمینی در ایران را طی بازۀ زمانی ۲۰۰۲-۲۰۱۵ با استفاده از اندازه‌گیری‌های نقطه‌ای از چاه‌های سراسر ایران، حدود ۷۵ کیلومتر مکعب تخمین زده است. تغییرات مشاهده‌شده در دسترسی به آب، به اثر ترکیبی فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیمی نسبت داده شده است. با توجه به این‌که بیش از ۸۵ درصد از مساحت کشور دارای آب‌وهوای خشک یا نیمه‌خشک است، هر تغییر چشمگیری در دسترسی به آب، می‌تواند تبعات محیط‌زیستی و اجتماعی-اقتصادی فراوانی داشته باشد و کمبود آب را به یک تهدید علیه امنیت ملی تبدیل کند…
داده‌های سرگردان
حمید حیدری، بهروز اکبرپور بناب
نشریۀ معروف اکونومیست چند سال پیش در مقاله‌ای ادعا کرد داده‌ها، نفتِ جدید هستند و در دنیای جدید، این داده‌ها هستند که مهم‌ترین و ارزشمندترین منبع جهان به شمار می‌روند. این یک واقعیت مسلم است و هدف از این مقاله اذعان به عدم مدیریت سیستماتیک در این خصوص است. عدم مدیریتی که منجر به وقوع فجایع بزرگی شده و خواهد شد. درواقع وضعیت فعلی منجر به این شده است که در اکثر مطالعات پایۀ کشور، ما آمار موثق و قابل اتکایی نداشته باشیم، این نداشتن آمار موثق می‌تواند تأثیر منفی زیادی بر برنامه‌ریزی بگذارد. آمار موثق به برنامه‌ریزان کمک می‌کند تصویری واضح از وضعیت فعلی به‌دست آورند و براساس آن، برنامه‌های آینده را تدوین کنند. در صورت نبود آمار موثق، برنامه‌ریزان نمی‌توانند به‌طور دقیق وضعیت فعلی را ارزیابی کنند و ممکن است برنامه‌های نامناسبی تدوین کنند. این امر می‌تواند مشکلات و هزینه‌های به بار آورد.
شکوه رو به زوال هور
اصلان ارفع
قبل از سال ۱۴۰۰ آشنایی من با خوزستان خلاصه می‌شد به سفری که از این استان عبور کردم تا از مرز شلمچه به عراق بروم. همیشه از سن کم دربارۀ خوزستان می‌شنیدم، از آبادان و خرمشهر و مدرن بودن آن دو شهر قبل از جنگ ایران و عراق، از دانشگاه بسیار خوب جندی‌شاپور اهواز، از آثار تاریخی در شوشتر و شوش دانیال و… بعدها خاطراتی می‌شنیدم از اتفاقاتی که در جنگ رخ داده بود و در ذهن من و به‌گمانم بسیاری از هم‌نسل‌های من به‌یادماندنی‌ترین آن‌ها آزادی خرمشهر بود. در تیرماه سال ۱۴۰۰ سفر کوتاهی به اهواز داشتم و بالاخره در شهریورماه آن سال، این شانس را پیدا کردم که برای مدت بیشتری به خوزستان بروم، به خرمشهر، آبادان و نخلستان‌های بی‌نظیر اطراف آبادان، به تالاب شادگان که از آن به‌عنوان ونیز ایران یاد می‌شود، به اهواز و کارون و شکوهش و بالاخره به تالاب هویزه یا همان هورالعظیم.
عشق همیشه جواب می‌دهد
به پیشنهاد علی دهباشی/ برگردان به فارسی: سارا بهبهانی
اوری گُلمن ماجراجویی دانمارکی، عکاسِ نشنال‌جئوگرافی و کاوشگر است. او به همراه همسرش از طریقِ بنیاد حیات وحش وایلد، برای صلح و محیط‌زیست فعالیت می‌کند. هله گُلمن همسرِ اوری نیز مانند خودِ او اهلِ دانمارک، عکاس نشنال‌جئوگرافی و کاوشگر است و به عنوان یک جنگل‌بان در آفریقا و یک باستان‌شناس خاور نزدیک تحصیل کرده است. شرکتِ ایتالیاییِ مونتگراپا از قدیمی‌ترین تولیدکنندگان نوشت‌افزار در جهان است. مونتگراپا این بار طیِ همکاریِ مشترکی با مؤسسۀ حیات‌وحش وایلد که توسط هله و اوری گُلمن از عکاسان و کاوشگران نشنال‌جئوگرافی تأسیس شده است؛ تولید محصولات جدیدی را با الهام از محیط‌زیست و حیات‌وحش کلید زده است. این پروژۀ مشترک از آفریقا آغاز شده و اکنون به مناطقِ سرد‌تر مانند قطب شمال رسیده است.
رقص رنگ و روح با گندمزارها
گفت وگو با بیتا صدری، هنرمند نقاش
زهرا انوشه
بیتا صدری، هنرمند نقاش، متولد ۱۳۶۵ است. روستای آبا و اجدادی او به نام «گنداب سفلی» در حوالی قروۀ سنندج است که از کودکی همیشه به‌همراه خانواده به آن رفت‌وآمد داشته‌اند. بیتا شیفتۀ طبیعت آن منطقه است و نقاشی‌هایش بازتاب خالصی‌ست از تصاویری که او عاشقانه در این رفت‌وآمدها در قلب و ذهن ثبت کرده و در این گفت‌وگو نیز با حس و حالی مشتاق و چشمانی تابنده از آن حرف می‌زند. او طبیعت و ثبت زیبایی‌هایش را با نقاشی، مرهمی برای خراش‌های زندگی مدرن بر جان یافته است. این هنرمند در بیشتر آثارش، آسمان و زمین و دشت و افقی وسیع را در قابی کوچک و با رنگ‌بازی‌های آمیخته از حقیقت و مَجاز گنجانده تا خود و مخاطب را از یک دریچۀ کوچک به وسعت عشق به طبیعت دعوت کند.
بدخشان
زبیع آرین‌پور
اگر به تاریخ واقعی و تحلیلی بدخشان که تحریف یا شماتیک و غلونشده باشد سرک بکشیم، البته به دور از کتمان و اغماض باز می‌بینیم که بدخشان کهن و تاریخی تا دیرزمانی مربوط به هیچ کشوری نبوده و کم از کم، تا جایی به مدت هزار سال خودمختاری خودش را حفظ کرده است. بدخشان یک منطقه غنی بوده و مردمان ادیب، فرهیخته، باسواد، شاعر، سوارکار، سلحشور، مبارز وآزادی‌خواه، وطن پرور و خداپرست داشته است و بر علاوه مردمان بومی، مهاجران زیادی هم در بدخشان زندگی می‌کرد و تا همین دم هم زندگی می‌کنند…
مروری بر گزارش سال ۲۰۲۱ انجمن جهانی پرندگان
تلخیص و ترجمه: صالح نوریان
در میان مؤسساتی که در زمینۀ همکاری بین نهادهای غیردولتی با محوریت طبیعت و محیط‌زیست فعالیت می‌کنند، انجمن جهانی پرندگان قدیمی‌ترین (تأسیس سال ۱۹۲۲) و بزرگ‌ترین (۱۱۹ عضو) است. در حال حاضر انجمن ۱۱ میلیون حامی، حدود هفت هزار گروه حفاظتی همکار و ۷۴۰۰ نفر کارمند دارد. اهداف انجمن عبارت است از: حفاظت از گونههای آسیب‌پذیر پرندگان، حفظ زیستگاه‌های طبیعی مهم، جلب مهربانی انسان با کرۀ زمین، جلب نظر جامعه برای اقدامات مثبت علیه گرمایش جهانی و از دست رفتن تنوع زیستی.
معرفی انجمن محیط‌زیستی دارستان اندیمشک
ندا احمدی
انجمن محیط‌زیستی دارستان اَلوار-اندیمشک از جمله فعال‌ترین سازمان‌های مردم‌نهاد است که در سال ۱۳۹۳ به‌صورت کاملاً خودجوش و سنتی فعالیت خود را آغاز کرده و در سال ۱۳۹۷ به مدیریت مهرداد قلاوند رسماً ثبت شده است (شماره ثبت ۱۲۴). این سازمان مردم‌نهاد محیط‌زیستی با بیش از ۲۵۰ عضو فعال از جامعۀ محلی منطقۀ الوار گرمسیری در استان خوزستان، تاکنون اقدامات داوطلبانۀ بسیاری را با هدف حفاظت و احیای گونههای گیاهی و جانوری سرزمین خود طرح‌ریزی و اجرا کرده است. هدف اصلی سازمان مردم‌نهاد «دارستان الوار» ارتقای آگاهی و ثبت دانش در شناخت راه‌های نگهداری و تکثیر انواع گونههای گیاهی متعلق به ذخیره‌گاه زاگرس جنوبی بوده و همواره بر توسعۀ این دانسته‌ها و آموزشِ یافته‌های خود به جامعۀ محلی اهتمام می‌ورزد.
جانوران اعضای جامعۀ اخلاقی هستند
محیط‌بان حسین قنبری
در طول تاریخ مدنیت، جایگاه حقوق حیوانات بسیار رشد کرده و امروزه موضوع حیوان‌دوستی و جایگاه حیات‌وحش به‌عنوان یک سرمایۀ مادی و معنوی بر کسی پوشیده نیست و این‌که سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان متولی حیات‌وحش در کشور تا چه حد توانسته و می‌تواند در راستای بهبود وضعیت موجود مدیریت صحیح داشته باشد، موضوعی قابل تأمل است. من محیط‌بان شهرستان آبدانان با ۱۷ سال سابقۀ کاری قصد دارم یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط‌زیستی منطقۀ حفاظت‌شدۀ دینارکوه را به‌عنوان شاخصی از اکوسیستم جنگل‌های غرب که موارد عرفی و زیستی مشابهی با استان‌های همجوار دارد بیان کنم.
نقش مادری در محاق
سعیده ابیانه
به‌طور مشخص زنان در لحظۀ تصمیم‌گیری برای داشتن فرزند در کشاکش سختی قرار می‌گیرند. از یک‌سو نگرانی آن‌ها در مورد مسئولیت کودکی که تصمیم به تولدش دارند بی‌پایان است. از سوی دیگر، دچار تضاد نقشی می‌شوند، هویتی که تاکنون ساخته‌اند، موفقیت‌های تحصیلی و کاری‌ای که به‌دست آورده‌اند و اهداف شخصی و آینده‌ای که برای خودشان ترسیم کرده‌اند را در معرض تهدید می‌بینند. آن‌ها به‌طور کلی بیمناک از دست دادن (خود قبلی) و نظمی که در زندگی ساخته‌اند هستند و از بیگانگی با زندگی پیش رو می‌هراسند.
معرفی کتاب «دیوارها را برداریم»، نوشتۀ پوریا قلیچ‌خانی
مهدیه پورشاد
در کتاب مصور و دوزبانۀ «دیوارها را برداریم» که با تلاش ارزشمند پژوهشگر و هنرمند جوان کشور پوریا قلیچ‌خانی تهیه شده است، سعی شده از طریق تشویق فرزندان میهن که موضوع پراهمیت حفاظت محیط‌زیست را با آثار خود به‌تصویر کشیده‌اند آن‌ها را به نسلی مطالبه‌گر در آینده تبدیل کند. تربیت نسلی که بتواند ارتباطی آگاهانه و دوستانه‌ای با طبیعت اطراف خود برقرار کند که اساسی‌ترین لازمۀ توسعۀ پایدار و پیشرفت هر جامعه در چارچوب صلح، همزیستی مسالمت‌آمیز و آرامش خواهد بود. درحالی‌که بسیاری از والدین و طبعاً فرزندان آن‌ها حتی ضرورت ارتباط با طبیعت را درک نکرده و اکثر کودکان ساکن در شهرها، به‌واسطۀ اصول سخت‌گیرانۀ بهداشتی حاکم بر جامعه و خانواده، از تماس و لمس طبیعت محروم شده‌اند، کتاب «دیوارها را برداریم» کوشیده است تا از منظری متفاوت و اثرگذار، با تلفیق دانش و هنر عکاسی (عکس و پیام‌های مکمل)، دریچه‌ای روشن به نگاه همگان بگشاید.
معرفی کتاب «سیارۀ زمین و نسل‌های آینده؛ چرا باید نگران باشیم؟»
ساموئل شفلر/ برگردان به فارسی: محمدرضا سلامت
ساموئل شِفْلِر، نویسندۀ آمریکایی کتاب، فیلسوفی تحلیلی و شناخته‌شده در محافل آکادمیک است. او ضمن اشاره به تغییر آب‌وهوا و اشاعۀ سلاح‌های هسته‌ای، به‌عنوان دو تهدید جدی و فوری، هشدار می‌دهد که زندگی نسل‌های آینده در خطر جدی است، چون در صورت استمرار این روند، سیاره‌ای ناسالم و سکونت‌ناپذیر برای نسل‌های آینده باقی خواهیم گذاشت. او استدلال می‌کند که حتی باید نگران نابودی نژاد بشر در آینده باشیم. اشاره‌های مکرر شفلر به «تغییر آب‌وهوا» در جای‌جای کتاب، به‌عنوان نمونۀ ملموس تهدید جدی و فوری علیه نسل بشر و سیارۀ زمین، حاکی از دغدغۀ اصلی این فیلسوف تحلیلی نسبت به این پیامد خطرناک ناشی از تخریب محیط‌زیست کرۀ زمین است.