پوشاک پایدار
سمیرا ایران/ صنعت پوشاک سوّمین صنعت آلایندۀ محیط‌زیست در دنیاست. از جمله مشکلات محیط‌زیستی این صنعت می‌توان به مواردی چون آلودگی آب در اثر رنگ‌های شیمیایی، آلودگی هوای ایجاد شده به‌دلیل حمل و نقل در مسافت‌های زیاد، آلودگی خاک بر اثر استفاده از مواد شیمیایی، دورریزهای پارچه‌ها در مرحلۀ تولید و همچنین در مرحلۀ پسامصرف اشاره کرد. توجه به اصول پوشاک پایدار می‌تواند تا حد زیادی از آلایندگی این صنعت بکاهد.
سال‌هاست که برخی از فعالان عرصۀ محیط‌زیست، حقوق کارگران و دیگر حوزه‌های اجتماعی، به شیوه‌های فعالیت برندهای بزرگ جهانی صنعت پوشاک ایراداتی وارد کرده و آن‌ها را به خاطر اثرات منفی مورد انتقاد قرار داده‌اند؛ به‌کارگیری نیروی کار ارزان در بدترین شرایط، گسترش مصرف‌گرایی و نیز اثرات مخرّب محیط‌زیستی از جملۀ این موارد است. سرانجام حادثۀ آتش‌سوزی در کارخانۀ بزرگ رانا-پازا در بنگلادش که منجر به کشته‌شدن بیش از هزار نفر از کارگران شد، توجه مردم و فعالان اجتماعی را بیش از پیش به این صنعت جلب کرد. زمانی که ما از صنعت پوشاک پایدار صحبت می‌کنیم در واقع موضوع بسیار پیچیده‌ای را برای بحث انتخاب کرده‌ایم. صنعت پوشاک چرخه‌ای بسیار طولانی دارد که از مرحلۀ تولید نخ و پارچه شروع شده و بعد با طراحی و تولید پوشاک ادامه پیدا می‌کند. در ادامه، پوشاک در فروشگاه‌ها برای فروش عرضه می‌شوند و از زمانی که مشتری‌ها کالا را خریداری می‌کنند، چرخۀ پوشاک توسط مصرف‌کننده‌ها ادامه پیدا می‌کند. از این‌جا این مصرف‌کننده است که تصمیم می‌گیرد چگونه با لباس رفتار کند، چه مدّت و با چه کیفیتی لباس را استفاده و نگهداری کند و در نهایت چگونه آن را وارد مرحلۀ پس از مصرف کند. پوشاک پایدار به‌طور خلاصه به پوشاکی گفته می‌شود که در تمامی مراحل تولید و مصرف آن، اثر محیط‌زیستی و اجتماعی در نظر گرفته شده و در راستای کاهش این گونه مشکلات کوشش شود۱.
گروه پوشاک پایدار توسط گروهی از طراحان پوشاک و متخصصین مصرف پایدار پایه‌گذاری شده و از تابستان ۱۳۹۶ فعالیت خود را در غالب آگاه سازی و اطلاع‌رسانی در فضای مجازی آغاز کرده است. انگیزۀ این گروه پرداختن به موضوع لباس و پوشاک سازگار با محیط‌زیست و حمایت از تولیدات ملّی در این زمینه است. در این راستا نه تنها منابع طبیعی بلکه حقوق تمامی افراد در زنجیرۀ صنعت پوشاک (از کشاورز تا طراح و مصرف‌کننده) باید در نظر گرفته شود تا تغییراتی مثبت در جهت هرچه بهتر شدن چرخۀ تولید تا مصرف با کمترین ضرر محیط‌زیستی محقّق شود. عواملی چون روش‌های سالم‌تر برای تولید، انگیزه‌سازی برای احیای هنرهای دستی و سنّتی و در آخر آگاه‌سازی مصرف‌کنندگان برای خرید و استفاده کالاهای داخلی و پایدار مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
تقریباً ۶۰ ٪ مشکلات محیط‌زیستی صنعت پوشاک مربوط به مرحلۀ مصرف هستند۲. مواد شوینده‌ای که برای شستن لباس‌ها استفاده می‌شوند وارد آب‌های زیرزمینی شده و آن‌ها را به شدّت آلوده می‌کنند. دمای بالا برای شستن لباس‌ها عاوه بر مصرف بالای انرژی، عمر لباس‌ها را به شدّت پایین می‌آورد؛ همچنین اتو زدن لباس‌ها انرژی بسیار بالایی مصرف می‌کند. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنعت پوشاک در حال حاضر حجم بسیار بالای لباس‌های تولید و دور ریخته شده است. در استرالیا هر ۱۰ دقیقه حدود ۶۰۰۰ کیلوگرم پوشاک به‌عنوان زباله دور ریخته می‌شود۳. در آلمان بزرگسالان (بین ۱۹ تا ۶۹ سال) مجموعاً حدود پنج میلیارد و دویست هزار میلیون واحد لباس در کمدهای لباس دارند. تقریباً یک‌پنجم این لباس‌ها هرگز استفاده نشده‌اند و یک‌پنجم دیگر به ندرت استفاده شده‌اند۴. با توجه به این‌که رقم دقیقی از این مورد در ایران وجود ندارد، نمی‌توان در این مورد با قاطعیت نظری داد. با این وجود به‌صورت متوسط یک شهروند جهانی بیش از ۱۱ کیلوگرم پوشاک در سال استفاده می‌کند۵. شهروندان می‌توانند با کاهش میزان لباس‌هایی که به‌صورت متناوب استفاده نمی‌کنند کمک شایانی به کاهش میزان زباله کنند و در نتیجه در جهت کم کردن مشکلات محیط‌زیستی قدم مثبتی بردارند. مسئولیت مصرف‌کنندگان تنها محدود به زمانی نیست که لباس‌ها را استفاده می‌کنند، بلکه زمانی که دیگر تمایلی به استفاده از لباس‌ها ندارند، باید بهترین راه را برای مرحلۀ پسامصرف انتخاب کنند. در مرحلۀ پسامصرف، یعنی زمانی که خریدار لباس دیگر تمایلی به استفاده از آن کالا ندارد، لباس یا به صورت دست‌دوّم در اختیار مصرف‌کنندۀ دیگری برای استفاده قرار می‌گیرد و یا وارد مرحلۀ بازیافت می‌شود و یا با زباله‌های دیگر مخلوط می‌شود.
به‌عنوان مصرف‌کننده در جهت کاهش اثرات زیان‌بار پوشاک بر محیط‌زیست و تحقّق پوشاک پایدار می‌توان قدم‌های ساده‌ای برداشت. از جملۀ آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لباس‌هایی با کیفیت بالاتر ولی به میزان کم خریداری شود.
- لباس‌ها مدّت طولانی‌تری مصرف شوند.
- لباس‌ها با دمای پایین‌تری شسته شوند.
- کمتر لباس‌ها اتو شوند.
- لباس‌هایی که دیگر مناسب نیستند با لباس‌های دوستان و آشنایان معاوضه شوند.
- با خلاقیت از لباس‌های قدیمی پوشاک جدیدی درست شود.
- در زمان خرید به محلّ تولید لباس دقت شود.
- حتی‌الامکان از خرید اجناس بی‌کیفیت و با کیفیت پایین پرهیز شود.
ما همه مصرف‌کنندگان پوشاک و در نتیجه مسئول حفظ پایداری در این صنعت هستیم. با قدم‌های کوچک، گام‌های بزرگی برای توسعۀ پوشاک پایدار در راستای حفظ و بهبودی محیط‌زیست خود برداریم.
منابع
- Stanszus, L. and Iran, S. (2015), “Sustainable Fashion”, in Idowu, S.O., Capaldi,N., Fifka, M., Zu,L., Schmidpeter, R. (Ed.), Dictionary of Corporate Social Responsibility, Springer.
- Koefoed, O. and Skov, L. (2010), “Studying the structure of the fashion system”, in Niessen. B.,OpenWear. Sustainability, Openness and P2P Production in the World of Fashion. Research report of the EDUfashion project, 20–۳۲.
- https://theconversation.com/for-a-true-war-on-waste-the-fashion-industry must-spend-moreon-research-78673
- https://www.greenpeace.de/sites/www.greenpeace.de/files/publications/201 pdf
- https://quantis-intl.com/measuring-fashion-report-2018/
منتشرشده در فصلنامۀ صنوبر، سال دوّم، شمارۀ پنجم، ص ۷۶ تا ۷۹.