چگونه می‌توان سیل، خشکسالی و آلودگی آب را با راه‌حل‌هایی مبتنی بر طبیعت کاهش داد؟
مقدمه
روز جهانی آب هرساله ۲۲ مارس (۲ فروردین)، بر یکی از جنبه‌های اهمیت آب متمرکز می‌شود. موضوع امسال (۲۰۱۸)، «طبیعت برای آب» انتخاب شده است. این موضوع به کاوش (کشف) راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت در برابر چالش‌های آب که در قرن ۲۱ با آن روبرو هستیم توجه دارد.
کمپین جهانی « پاسخ طبیعت است» قصد دارد تا آگاهی از راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت را افزایش دهد. پیام اصلی این کمپین، افزایش سطح آگاهی در ارتباط با راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت برای حفظ منابع آب، این است: کاشت درختان برای افزایش سطح جنگل‌ها و جبران جنگل‌تراشی‌ها، اتصال مجدد رودخانه‌ها به دشت‌های سیلابی و بازگرداندن حیات به تالاب‌ها، یک راه‌حل پایدار و مقرون به‌صرفه برای کمک به تعادل چرخه آب، کاهش اثرات تغییرات اقلیمی و بهبود معیشت و سلامت انسان است.
با استفاده از راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت (NBS) برای رفع نیازهای جمعیت در حال رشد، ما در ایجاد یک اقتصاد چرخشی کمک خواهیم کرد، هم‌زمان با کمک به حفاظت از محیط‌زیست طبیعی و کاهش آلودگی – هر دو کلید در اهداف توسعه پایدار هدف ۶ هستند- که جهان را به برای تأمین دسترسی و مدیریت پایدار منابع آب و بهداشت برای همه تا سال ۲۰۳۰ متعهد می‌سازد.
- عناوین مهم
- تقاضای آب:
- ۱ میلیارد نفر از جمعیت جهان دسترسی به خدمات آب آشامیدنی با مدیریت ایمن ندارند.
- تا سال ۲۰۵۰، تخمین زده می‌شود که جمعیت جهان ۲ میلیارد دیگر افزایش می‌یابد و تقاضای آب جهانی تا ۳۰% نسبت به امروز افزایش می‌یابد.
- کشاورزی در حال حاضر ۷۰% از کل آب‌های مصرفی جهان را به خود اختصاص داده است که بیشتر برای آبیاری مصرف می‌شود، این رقم در مناطقی با تنش بالای آب و تراکم بالای جمعیت افزایش می‌یابد. صنعت ۲۰% از کل مصرف را دار است و ۱۰ درصد باقیمانده نیز صرف مصارف خانگی می‌شود. این در حالی است که نسبت آب مصرفی برای آشامیدن کمتر از یک درصد است.
- در دسترس بودن آب
- امروزه حدود ۱٫۹ میلیارد نفر در مناطقی زندگی می‌کنند که دسترسی بسیار کمی به آب دارند. تا سال ۲۰۵۰ این تعداد می‌تواند به حدود ۳ میلیارد نفر افزایش یابد.
- کیفیت آب:
- تقریبا ۱٫۸ میلیارد نفر از منبع آشامیدنی آب بدون حفاظت در برابر آلودگی ناشی از فاضلاب بهداشتی انسان (مدفوع) استفاده می‌کنند.
- در سطح جهانی، بیش از ۸۰ درصد فاضلاب تولید شده توسط جوامع انسانی، بدون تصفیه یا استفاده مجدد در محیط‌زیست رها می‌شود.
- محیط‌زیست و اقلیم
- شمار افرادی که در معرض سیل قرار دارند، از تعداد فعلی ۱٫۲ میلیارد نفر به حدود ۱٫۶ میلیارد نفر در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید. (یعنی حدود ۲۰ درصد افزایش)
- امروزه حدود ۱٫۸ میلیارد نفر تحت تأثیر بیابان‌زایی و تخریب زمین قرار دارند. حداقل ۶۵% از اراضی جنگلی در حال تخریب است.
- تخمین زده می‌شود ۶۴ تا ۷۱ درصد از تالاب‌های طبیعی از زمان توسعه فعالیت‌های انسانی از سال ۱۹۰۰ تا کنون از بین رفته است.
- فرسایش خاک هر ساله ۲۵ تا ۴۰ میلیارد تن خاک را از اراضی حمل می‌کند. این خاک به‌طور قابل‌توجهی عملکرد محصولات و توانایی خاک برای تنطیم آب، کربن و مواد مغذی را کاهش می‌دهد. رواناب‌ها حاوی مقادیر زیادی نیتروژن و فسفر هستند که یکی از عوامل مهم آلودگی آب است.
- راه‌حل‌های طبیعی چیست؟
احیای جنگل‌ها، چمن‌زارها و تالاب‌های طبیعی، اتصال مجدد رودخانه‌ها به دشت‌های سیلابی و ایجاد بافرهایی از پوشش گیاهی در طول جریان آب، نمونههایی از راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت (NBS) هستند که به مدیریت کیفیت و دسترسی به آب کمک می‌کند.
بیشتر NBS، از جمله در مناظر شهری، عمدتاً شامل مدیریت پوشش گیاهی، خاک و تالاب‌ها، مانند رودخانه‌ها و دریاچه‌هاست.
در واقع NBS یک نوش‌دارو برای چالش‌های مربوط به شرایط وخیم آب نیست که با جمعیت جهانی رشد می‌کند، اما NBS می‌تواند گزینه‌های نوآورانه و مقرون به‌صرفه‌ای برای تکمیل زیرساخت‌های ناکافی و یا زیرساخت‌های فرسوده آب باشند.
در دسترس بودن و عرضه آب: ذخیره آب از طریق تالاب‌های طبیعی، رطوبت خاک و یا تغذیه آب‌های زیرزمینی می‌تواند پایدار و مقرون به‌صرفه‌تر از زیرساخت‌های خاکستری مانند سدها باشد.
کیفیت آب: آلودگی از منابع کشاورزی می‌تواند به‌طور جدی توسط NBS کاهش یابد مانند کشاورزی حفاظت شده، با محافظت از خاک در برابر فرسایش یا بافرهای ساحلی، یا ایجاد نوارهایی با کاشت درختان بومی و درختچه‌ها در امتداد کانال‌های آب.
مدیریت ریسک: اثرات تغییرات آب و هوایی، مانند سیلاب‌های شدید و مکرر، می‌تواند طیف وسیعی از راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت را کاهش دهد، مانند بافرهای ساحلی یا اتصال رودخانه‌ها به دشت‌های سیلابی. استفاده از راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت چیزی ایجاد می‌کند که به نام «زیرساخت سبز» شناخته می‌شود: سیستم‌های طبیعی یا نیمه طبیعی که مزایایی معادل و یا مشابه زیرساخت‌های خاکستری ساخته دست بشر دارند.
NBS اغلب منافعی بیش از خدمات مرتبط با آب را تولید می‌کند. به‌عنوان مثال، تالاب‌های ساخته شده برای تصفیه فاضلاب می‌تواند زیست‌توده‌ای برای تولید انرژی فراهم کند، تنوع‌زیستی را بهبود بخشد و فضاهای تفریحی و زمینه اشتغال را فراهم سازد.
- چه چیزی در زیرساخت‌های خاکستری و سبز در چرخه آب شبیه است؟
- در آغاز چرخه، قطره‌های باران و یا حباب‌های آب از بهار، جنگل‌های سالم و اطمینان از زمینه‌های مدیریتی پایدار را فراهم کرده و کیفیت خوب خاک باعث نفوذ به درون آن و جریان یافتن در آن می‌شود.
- مخازن و سدهای ساخته شده توسط انسان، این اجازه را می‌دهد که آبیاری زمین‌ها، تولید انرژی و تنظیم جریان رودخانه‌ها اتفاق بیفتد.
- حفاظت از تالاب‌ها به فیلتر و تصفیه آب و افزایش تنوع‌زیستی کمک کرده و جابه‌جایی آب می‌تواند منابع آب‌های زیرزمینی را احیا کند و جریان سیلابی به پایین دست را کاهش دهد.
- تصفیه‌خانه‌ها می‌توانند آب شیرین را برای مصارف انسان آماده کنند و فاضلاب می‌تواند از طریق شبکه لوله‌های انتقال پس از تصفیه دوباره به مصرف برسد.
- موانع انسانی ساخته شده توسط انسان و استفاده حساب شده از دشت‌های سیلابی می‌تواند سیل را کنترل کند و بلایای طبیعی را کاهش دهد.
- راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت و اهداف توسعه پایدار
راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت برای مدیریت تقاضای آب و کیفیت از هدف ۶ اهداف توسعه پایدار حمایت می‌کند: برای اطمینان از در دسترس بودن و مدیریت پایدار آب و بهداشت برای همه.
NBS هم‌چنین می‌تواند نقش مهمی در دیگر اهداف توسعه پایدار داشته باشد:
- هدف ۱، بدون فقر. هدف ۲، گرسنگی. هدف ۳، سلامتی: شغل‌های جدید اغلب با NBS ایجاد می‌شود و بهبود سلامت از آب با کیفیت بهتر به معنی بهره‌وری بالاتر است.
- هدف ۷، انرژی مقرون به‌صرفه و پاک. هدف ۹، صنعت، نوآوری و زیرساخت. هدف ۱۱، شهرها و جوامع پایدار. هدف ۱۲، مسئولیت‌پذیری مصرف و تولید: راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت برای آب، نیاز به انرژی ندارد و یا به انرژی کمی نیاز دارد و بنابراین می‌تواند وابستگی سیستم‌های خاکستری را که گرسنه انرژی هستند را کاهش دهد. آن‌ها هم‌چنین به پایداری بیشتر منابع آب برای خدمات‌رسانی به شهرک‌های رو به رشد کمک می‌کنند.
- هدف ۱۴، زندگی زیر آب. هدف ۱۵، زندگی در زمین: تالاب‌ها می‌توانند آلودگی را با تصفیه کاهش دهند و تنوع‌زیستی را با گسترش زیستگاه‌های طبیعی افزایش دهند.
- نمونههایی از راه‌حل‌هایی مبتنی بر طبیعت برای آب
- سدهای شنی
در مناطق خشک، رودخانه‌های فصلی و جریان‌های متناوب اغلب ذخایر آب زیرزمینی کم عمق را حفظ می‌کنند که با هر بار جریان آب تغذیه می‌شوند. در حالی‌که افرادی ممکن است از این آب‌ها برای مصارف خانگی استفاده کنند، این منابع آب به ندرت در مقیاس سیستماتیک برای کشاورزی و یا سایر فعالیت‌ها استفاده می‌شود.
سدهای شنی مانند دیواری در سراسر بستر رودخانه عمل می‌کنند. در رودخانه Sashane در زیمباوه، سدهای شنی ساخته شده‌اند و با پمپ‌های ارزان قیمت و خورشیدی کار می‌کنند. با افزایش سطح آب سد، رسوب در پشت سد ایجاد می‌شود، مقدار آب ذخیره شده افزایش می‌یابد و از طریق پمپ‌ها قابل دسترسی می‌شود.
این منبع آب اضافی فصل کشت برای کشاورزان محلی را گسترش می‌دهد و به تولید بیشتر در سطح کمک می‌کند، به نوبه خود به تقویت تنوع‌زیستی هم کمک می‌کند. سیستم‌های پایش مبتنی بر جامعه به مدیریت منابع کمک می‌کند و اطمینان می‌دهد که آب کافی برای مصارف خانگی و تجاری نیز وجود دارد.
- ترمیم چشم‌انداز
بارش کم و غیرمعمول در سال های ۸۶-۱۹۸۵، همراه با آورد بیش از حد، منجر به بدترین خشکسالی در راجستان هند شد. منطقه الوار یکی از فقیرترین مناطق هند، به شدت تحت تأثیر قرار گرفت. وضعیت آب زیرزمینی به سطح بحرانی رسید و سطح سفره‌ها به شدت کاهش یافت که باعث شد تا دولت محدودیت‌هایی را در هر گونه برداشت از آب زیرزمینی اعمال کند.
با حمایت تشکل‌های غیردولتی‌محلی، جوامع در این مناطق ساختارهای جمع‌آوری آب در مقیاس کوچک را با بازسازی جنگل و حفاظت از خاک، به‌ویژه در حوزه‌های بالادست انجام دادند و باعث کمک به تغذیه منابع آب زیرزمینی شدند.
منابع آب در هزار روستا در سراسر منطقه بازسازی شد، ۵ رودخانه که تنها در زمان بارش‌های موسمی جریان می‌یافتند دوباره جریان یافتند و ماهی‌گیری در آن‌ها از سر گرفته شد. سطح آب‌های زیرزمینی به میزان ۶ متر افزایش یافت، تولیدات مزارع از ۲۰ تا ۸۰% در حوزه آبریز افزایش یافتند. پوشش جنگلی از جمله اراضی کشاورزی باعث شدند تا ظرفیت نگه‌داری آب در خاک تا ۳۳% افزایش یابد و گونه‌های حیات‌وحش مانند پلنگ و بزکوهی دوباره بازگردند.
- حفاظت از کشاورزی
حفاظت از کشاورزی بر سه اصل استوار است: ۱- به حداقل رساندن اختلال در خاک، ۲- حفظ پوشش مداوم خاک با کود آلی و یا گیاهی ۳-کشت انواع مختلف گیاهان
از بین بردن یا به حداقل رساندن آبیاری یا شخم، مانع از تخریب و از بین رفتن ساختار سطح خاک می‌شود و هم‌چنین انتشار از ماشین‌های کشاورزی را کاهش می‌دهد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که اگر خاک پایدارتر شود، زهکشی افزایش یافته، باعث آهسته شدن رواناب‌ها و کاهش جدی آلودگی منابع آبی مجاور می‌شود.
مزایای اقتصادی حفاظت از کشاورزی در سیستم‌های مختلف در سراسر جهان از سیستم‌های کوچک کشاورزی در آمریکای جنوبی و کشورهای جنوب صحرای آفریقا تا سیستم‌های تولیدات صنعتی بزرگ در برزیل و کانادا تأسیس شده است. در حال حاضر، حدود ۱٫۸ میلیون مترمکعب از زمین‌های کشاورزی تحت برنامه حفاظت کشاورزی قرار دارند که نشان دهنده حدود ۱۲٫۵ درصد از کل زمین‌های کشاورزی است که حدود ۷۰% از سال ۲۰۰۸ تاکنون افزایش داشته است.
- شهرهای اسفنجی چین
دولت چین «شهر اسفنجی» را برای بهبود دسترسی به آب در شهرک‌های شهری راه‌اندازی کرده است. مقامات شهر از ترکیب راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت و زیرساخت‌های خاکستری برای کاهش ورود به سیستم‌های آبرسانی شهر استفاده کردند، بهبود اکوسیستم‌ها محلی و استفاده مجدد از رواناب‌ها استفاده خواهند کرد.
تا سال ۲۰۲۰، شانزده شهر اقدامات متعددی را اجرا خواهند کرد، از قبیل سقف و دیوارهای سبز، پیاده‌روهای نفوذپذیر و کانال‌های فیلتراسیون برای جذب و انتقال آب تا ذخایر طبیعی آب را برای اهداف آبیاری و شستشو در دوره خشکسالی مصرف کنند.
هدف این پروژه برای جذب ۷۰% آب باران و استفاده مجدد از طریق افزایش نفوذ آب، نگه‌داری و ذخیره، تصفیه و زهکشی، و هم‌چنین صرفه‌جویی در مصرف آب و استفاده مجدد است. این هدف باید توسط ۲۰% از مناطق شهری تا سال ۲۰۲۰ و ۸۰% از مناطق شهری تا سال ۲۰۳۰ برآورده شود.
- گزارش جهانی توسعه آب سال ۲۰۱۸ و نیاز به تحقیق بیشتر
برای جزئیات بیشتر در مورد راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت برای آب، لطفاً به گزارش جهانی آب در سال ۲۰۱۸ که در روز ۲۲ مارس منتشر خواهد شد رجوع کنید. در حالی که موارد هیجان انگیزی در گزارش فوق وجود خواهد داشت، اما این مسأله باز هم نیاز به تحقیق بیشتر در مناطق مهم و تأثیر و مقیاس‌پذیری NBS وجود دارد.
ترجمه: شهره صدری خانلو
منبع: پاسخ طبیعت است. فکت شیت سایت روز جهانی آب سال ۲۰۱۸