اقیانوسها با دارا بودن بیش از ۷۰ درصد از سطح کُره زمین، به محل تجمعی برای زبالههای تولید شده توسط انسانها تبدیل شدهاند. میلیاردها زباله که خارج از کنترل شده و در سطح اقیانوسها شناور هستند.
در واقع «قاره هفتم پلاستیکی» نام مستعاری است که بر زبالههای شناور دریاها گذاشته شده است. به نظر میرسد که یک توده غولپیکر از کیسههای بهمفشرده از بطریهای پلاستیکی، قوطی و کیسههای نایلونی در ابعاد مختلف بهم متصل شدهاند. این تودهها متشکل از بستههای پراکنده بهخصوص شمار زیادی از اجسام خُرد شده، بهخصوص اجسام با قطر کمتر از ۵ میلیمتر میباشند. این پدیده موضوع مورد اشاره شماری از دانشمندان در مستندات علمی گوناگون از ۱۵ سال قبل با عنوان «ظهور ناگهانی» بوده است.
براساس مطالعات انجام شده توسط یک گروه از دانشمندان به نام «گروه اکتشاف قاره هفتم» که در سال ۲۰۱۴ برای اولین بار در مجله PLOS ONE منتشر شد و بر اساس یافتههای تصاویر هوایی این گروه، مناطق آلوده به پلاستیکها در اقیانوسها معرفی شدند. این گروه ضمن شناسایی نقاط آلاینده در خصوص چگونگی حرکت این تودههای پلاستیکی با جریانهای دریایی، تجزیه و تحلیل نانو ذرات، رشد و تکثیر غیرقابل کنترل گونههای دریایی در این تودهها نیز مشغول مطالعه میباشد. در واقع این گروه در تلاش برای بررسی علمی و منحصر به فرد این پدیده نو ظهور در جهان و در اقیانوسها میباشد.
این مناطق شامل ۵ ناحیه میباشد که به نامGyres معرفی شدهاند. این نواحی در جهت حرکت پنج گرداب بزرگ دریایی شناسایی شدهاند. در این گردابهای دریایی، میلیاردها قطعه زباله در ستونهایی با جریانهای اقیانوسی و بر اساس نیروی جاذبه زمین به آرامی و با حرکت دورانی به سمت عمق اقیانوس حرکت میکنند.
Luice Gerber مسئول مؤسسه Race of Water که هزینه این مطالعات را بالغ بر ۲/۵ تا ۳ میلیون دلار پرداخت کرده است، عنوان میکند که در صورت وجود جزایر در این مناطق آلوده در اقیانوسها، این جزایر به صورت یک مانع طبیعی عمل کرده و باعث افزایش حجم و اندازه زبالهها در سواحل میشوند.
گشتهای هوایی انجام شده طی ۲۷۰ روز در این مطالعات تودههای زباله پلاستیکی در مقیاسهای بزرگ را در پنج ناحیه از اقیانوس شناسایی کرد. همچنین نمونهبرداری از شن و ماسه در جزایر، وجود نانو ذرات پلاستیکها را در سواحل تأیید کرد. این تیم تحقیقاتی مطالعات دریایی را در مناطق برمودا، مجمع الجزایر آزور، آتلانتیک شمالی، جزیره پاک در اقیانوس آرام، مجمعالجزایر Trsitan در آتلانتیک جنوبی و در انتها در مجمع الجزایر چاگوس در اقیانوس هند انجام داده است.
این گروه علاوه بر تحقیقات دریایی، سال گذشته برنامههایی را نیز با هدف آموزش و آگاهیرسانی در سواحل مجمع الجزایر دریای کارائیب و حتی در پاریس در خصوص مدیریت زباله و محدودیتهای موجود انجام داده است.
یک توده زباله سرگردان
علاوه بر این، براساس همین مطالعات بینالمللی که در بین سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳ با عنوان ارزیابی جامع از زبالههای شناور بر روی سطح دریاها انجام شده است، عنوان شده است که نه تنها این ۵ ناحیهGyres اقیانوسی، بلکه در نزدیکی سواحل استرالیا، در خلیج بنگال و در مدیترانه نیز این تودههای زباله شناور وجود دارند. اعداد این گزارش حیرتآور است، ۲۹۶ هزار تن زباله با ۵ هزار میلیارد جسم در تمامی ابعاد که شامل بقایای مواد پلاستیکی، کیسههای نایلونی، قوطی و انواع بستهبندیها میباشند. این زبالههای پلاستیکی توسط باد و یا جریانات رودخانهای و یا از طریق تخلیه زبالهها از کشتیها از اواخر سال ۱۹۹۰ به اقیانوسها و دریاها وارد شدهاند.
همینطور براساس مطالعات دیگر منتشره، در سال ۲۰۱۰ در سواحل جهان، ۲۷۵ میلیون تن زباله پلاستیکی وجود داشته است که ۴/۸ تا ۱۲/۷ میلیون تن از این میزان به اقیانوسها راه یافتهاند. آمار متفاوت منتشره نشان میدهد که اکثر قریب به اتفاق این زبالهها در سطح آب در نقاط دور از ساحل شناور هستند.
مقصد نهایی زبالهها در اقیانوسها
سؤال مهم این است: پس مقصد نهایی زبالهها در دریاها و اقیانوسها کجاست؟ در این زمینه هنوز مطالعات علمی کاملی صورت نگرفته است. ولی چند فرضیه مطرح شده است: زبالههای پلاستیکی به اعماق اقیانوسها میروند، بهوسیله اشعه ماوراء بنفش تخریب میشوند، تجزیه بیولوژیکی شده و یا توسط موجودات دریایی مصرف می شوند.
براساس آخرین گزارش اعلام شده توسط صلح سبز، هر ساله حدود یک میلیون پرنده و ۱۰۰ هزار موجود دریایی بر اثر خوردن مواد پلاستیکی از بین میروند.
بیشترین خطری که این گونههای جانوری را در برخورد با زبالههای پلاستیکی تهدید میکند، خطر ابتلا به انسداد روده، خفگی، آسیب و یا عفونت خصوصاً در لاکپشتهای دریایی، پرندگان و آبزیان میباشد.
نگرانی دیگر تأثیر پلیمرها بر تکثیر گونههاست که گسترش گونههای مهاجم خاص توسط دانشمندان نامیده شده است. اجسام و خردههای پلاستیکی میتواند محل مناسبی برای رشد و تکثیر برخی از گونههای خاص دریایی مانند بعضی از جلبکها باشد. تکثیر و رشد خارج از کنترل این گونهها یکی از دغدغههای اصلی دانشمندان درگیر مطالعات زبالههای پلاستیکی موجود در اقیانوسها میباشد که بر اساس اظهار نظر تعدادی از این دانشمندان، گسترش گونههای مهاجم خاص میتواند تهدیدی جدی برای اکوسیستم دریا و اقیانوس باشد.
گرد آوری و ترجمه: شهره صدری
منابع :
۱- http://www.lemonde.fr/pollution/article/2015/05/15/a-l-assaut-des-grands-vortex-de-dechets-dans-les-oceans_4634241_1652666.html
۲- http://www.lemonde.fr/planete/article/2014/12/10/269-000-tonnes-de-dechets-plastiques-flottent-sur-les-oceans_4538100_3244.html