شماره شانزدهم و هفدهم فصلنامه صنوبر
سووشون هفت برم و هفت دریا
پرونده‌ای درباره استان فارس
به دنبال عطر گمشده ارژن و بخت خوابیده بختگان
گفتگو با مهندس هوشنگ ضیائی _ مانیا شفاهی
استان فارس ویژگی های خاصی دارد که فکر می کنم مهم ترین استان ایران از نظر تنوع زیستی باشد، چون اینجا ما تالاب‌های خیلی زیادی مثل تالاب ارژن، پریشان، کمجان، تالاب‌های فصلی، برم‌شور، برم فیروز را داریم.
پیش از انقلاب محیط‌زیست قدرت داشت و با قاطعیت با متخلفان برخورد می‌شد. تفنگ شان مصادره می‌شد و حتی وقتی می‌خواستند به کسی پروانه حمل تفنگ بدهند از ما هم احراز صلاحیت می‌کردند. در مورد محیط انسانی هم اگر کسی می‌خواست حتی یک کارگاه کوچک مرغداری بزند باید از ماه مجوز می‌گرفت و ممکن بود اجازه ندهیم.
از کهزاد تا شهرزاد
درنگی بر نسبت بین دگرگونی‌های اجتماعی عشایر فارس و طبیعت _ محسن عباسپور
سبک زندگی مبتنی بر کوچ که در جوامع عشایری دیده می‌شود، کهن‌ترین شیوه زیستی بشر قلمداد می‌شود که تا به امروز تداوم یافته است. منطق مستتر در این زندگی نوعی از طبیعت‌گرایی است که طبیعت و محیط‌زیست را اصلی‌ترین عامل تعیین کننده همه چیز می‌داند.
آثار تغییر اقلیم بر محیط‌زیست و اکوسیستم های طبیعی استان فارس _ کامران رضایی‌توابع
در بخش محیط‌زیست آثار تغییر اقلیم در استان فارس به رغم تنوع اقلیمی نیز بسیار گسترده بوده و این آثار در بخش‌های جنوبی مرکزی و شرقی استان بسیار شدیدتر بوده است. اکوسیستم های طبیعی استان فارس بیشتر تحت تاثیر تغییر رژیم زمانی و مکانی بارش ها در استان است.
زمانی عشایر خود حافظ طبیعت بودند
گفتگو با مهندس بیژن فرهنگ دره شوری _ مانیا شفاهی
عشایر از نگهبان، مالک، چوپان، تفنگ‌چی، صاحب، کدخدا، همه زندگی‌شان به طبیعت و مراتع بستگی دارد. اگر تولید مرتع کم بشود آن دام پارسالی، آن گله پارسالی را نداریم. زندگی هر خانواده با یک گله ۲۵۰ تایی می‌چرخد. پشم دام‌های‌شان، روغن و بره های اضافه را می‌فروشند و حق چرا مرتع را می‌پردازند. زندگی‌شان عالی و در آسودگی و لذت است بنابراین نهایت سعی را در حفظ طبیعت دارند.
نگاه و اقدام حوضه‌ای
بایسته کنشگری حرفه‌ای برای تالاب‌ها _ محمدجواد سیاح‌پور
این که کشاورزی ناپایدار در حاشیه تالاب ها و برداشت آب از سفره تالاب نفس تالاب ها را بریده و اجازه جوشش را از چشمه‌ها گرفته، بی‌تردید مورد پذیرش است و شکی نیست که مدیریت برداشت آب در این بخش از مهمترین فعالیت‌هاست، اما واقعیت این است که کنشگران حوزه تالاب‌ها به دلایل مختلفی تاکنون از نگاه حوضه‌ای و کلان‌نگر و همچنین اقدام مشترک سطح حوضه دور بوده‌اند و کمتر تلاش شده که عقاب‌وار بر فراز حوضه‌ها پرواز کنند و سیستمیتر به موضوع بنگرند.
جان بخشی به تالاب بی‌جان
گفتگو با زنده‌کننده تالاب بین المللی، اما فراموش شده کمجان _سید جواد حسینی‌نژاد
سیروس زارع قهرمان کمجان و کربال که توانسته بود کم کم و با پشتکار اعتماد جامعه محلی پیرامون خویش را فراهم آورد. سیروس، قهرمان تالاب و خاک ایران است که با هر اختلاف دیدگاه، روش و نقدی که به او داشته باشیم نمی‌شود بر کار و کمجانش چشم بپوشیم.
از آغوش عطش‌دار طشک و بختگان _ حسن طباطبایی
ای کاش می‌شد با تجارب امروزمان یک بار دیگر به اواسط دهه هشتاد بر می‌گشتیم و می‌گفتیم هیچ‌گاه حال خوب آغوش‌نشینان این دو گوهر ارزشمند فارس را با سد و چاه عوض نخواهیم کرد. چرا که هم‌زمان با ساخت دو سد ملاصدرا و سیوند در حوالی سال ۱۳۸۵ ورودی آب رودخانه های کر و سیوند به این تالاب‌ها کاملاً قطع شد و هم‌زمان با این موضوع نیز برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی شدت گرفت.
سرمایه‌های بی‌بدیل و مدیران قدرنشناس
گفتگو با مهندس بهمن ایزدی _ زهرا انوشه
میزان مشارکت اجتماعی در هر جامعه‌ای نشان دهنده میزان اعتماد مردم به یکدیگر است، مخصوصاً در گروه‌هایی مثل سازمان‌های غیردولتی محیط‌زیستی که ماهیتی غیرانتفاعی و غیرسیاسی دارند و حول محور موضوعی خاص گرد هم می‌آیند تا به منظور بهبود شرایط زیستی فعالیت کنند. این اعتماد به یکدیگر موجب تسهیل روند کنش‌های‌اجتماعی می‌شود.
انجیر یا بختِ برگشته استهبان _ سیدجواد حسینی‌نژاد
با چراغ سبز مسئولان، دورتادور انجیرستان‌ها را فنس و دیوار کشیده و دسترسی‌ها و راه‌های کهن و راهرو‌های طبیعی جنب‌وجوشِ جانوران و روان آب‌ها را بسته‌اند. شوربختانه کوهستان‌های جنوبی استهبان که چشمه‌کاریز‌های پنج‌گانه و آبخوان چاه های آب نوشیدنی شهر در دل و درون آنها جای گرفته نیز گرفتار این افزون خواهی بنیاد افکن شده‌اند.
بارگذاری فراتر از ظرفیت بر منابع آب؛ چالش اصلی محیط زیست فارس
گفتگو با دکتر حمید ظهرابی، رئیس سابق محیط زیست استان فارس _ فاطمه باباخانی
چالش‌های محیط زیست استان‌فارس هم تابعی از شرایط محیط‌زیست کشور است. توسعه و بهره‌برداری فراتر از ظرفیت اکولوژیکی معضلات متنوع و درهم پیچیده‌ای ایجاد کرده که پیامدهای آن به صورت موازی و هم افزا فشار زیادی بر محیط‌زیست وارد کرده و خروجی این فشارها مشکلات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای‌ست که هرچه پیشتر می‌رویم تبعات ویرانگر آن با شدت و ابعاد بیشتری خودنمایی می‌کنند.
زاگرس قربانی ضعف مدیریت سازمان‌های متولی _محمد یزدان پور
سازمان جنگل‌ها چگونه می‌تواند از حفظ جنگل سخن بگوید، وقتی امور اراضی جهاد کشاورزی هر ساله با افتخار اعلام می‌دارد که سطح زیرکشت را فلان هزار هکتار افزایش داده است، بی‌اعتنا به اینکه این سطح زیر کشت چه میزان جنگل را از بین برده و یا برای ایجاد باغات تفریحی افراد با نفوذ چه میزان آب از سفره‌های زیرزمینی برداشت خواهد شد.
نقد حقوقی بر ماهیت ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره و ابزار حفاظت از آنها در ایران _ کوروش حیدری
به عنوان یک حقوقدان و فعال محیط‌زیست، به این نتیجه معتقدم ذخیرگاه‌های زیست‌کره در ایران بیش از اینکه یک ماهیت حقوقی و عملیاتی داشته باشند ماهیتی توصیفی و فنی دارند که توصیه ها و مقررات مربوط به این مناطق اصولاً ضمانت اجرای قانونی ندارد.
پریشان و پریشان ها قربانیان احساس عدم تعلق به روستا _محمدجواد سیاح‌پور
مهمترین نتیجه ای که از این مقاله باید گرفت این است که خشکیدن تالاب‌ها و تخریب زیست‌بوم ها را نباید صرفاً با عینک فنی و مهندسی دید و بر اساس خروجی همین نگاه برای زیست‌بوم نسخه پیچید بلکه زوال زیست‌بوم ها از اساس یک امر اجتماعی پیچیده و چند وجهی است که جز با نگاه فرا رشته‌ای با زمینه علوم اجتماعی و مردم شناختی نمی‌توان ریشه تخریب را شناخت، سهم تقصیر را مشخص کرد و بر اساس این شناخت برنامه ریزی کرد.
فراتر از کاهش پسماند
گفت‌وگو با آیه حمداوی، کنشگر محیط زیست در زمینه کاهش پسماند _ زهرا انوشه
اکثر سازمان های مدیریت پسماند در سطح کشور از دادن مجوز بازدید شهروندان از این سایت‌ها امتناع می‌کنند. در حالی که اتفاقات این کار می‌تواند دید وسیعی به افراد بدهد و اگر بخواهم خطاب به این نهادها به عنوان شهروند حرفی بزنم، این است که اگر می‌خواهند اتفاق مهمی در زمینه کاهش پسماند شهروندان رخ دهد اجازه بازدید از این مراکز را به مردم یا دست کم به افراد علاقه‌مند بدهند، چون وسعت دید خیلی خوبی می‌دهد و ممکن است باعث شود افراد به راهکارهای کاهش پسماند فکر کنند و به این موضوع کمک کنند.
شما داد جویید و پیمان کنید_ رسول حاجی باقری
حوضه بختگان در فارس از نظر موقعیت جغرافیایی یک منطقه استراتژیک و مهم بوده است و به همین واسطه شهرهای مهمی در دوران تاریخی در کرانه‌های دور و نزدیک آن شکل گرفتند و از پی آن سلسله‌های قدرتمندی مانند هخامنشیان، ساسانیان، شبانکارگان و زندیان و… پدیدار شدند. در مورد اهمیت تالاب بختگان و تاثیرات محیط زیستی، تاریخی_فرهنگی اجتماعی و اقتصادی و حتی سیاسی اش در طول تاریخ پر افتخار ایران‌زمین، دانسته‌های بسیاری در دسترس است و همواره زمینه‌های بی‌انتهایی برای مطالعه و پرورش در مورد این خطه پررمز وراز وجود دارد.
سووشون هفت برم _محمد یزدان‌پور
هفت برم و برم‌شور ممسنی دو تالاب فعلاً زنده استان فارس هستند. وضعیت برم‌شور به مراتب بهتر از هفت برم است چون از شهر فاصله بسیار زیادی دارد و در یک منطقه گرمسیری واقع شده است. در این منطقه هیچ ساخت و سازی صورت نگرفته و اصلاً مجوز چاه داده نمی‌شود، چرا که آب آن رو به تلخی و شوری می رود به همین دلایل هنوز وضعیت خوبی دارد.
استان فارس خزانه سبز زاگرس _ مینا حسینی
مناطق حفاظت شده استان فارس رویشگاه بسیاری از گونه‌های گیاهی زاگرس است. استان فارس از نظر اقلیمی و پوشش گیاهی به دو بخش سردسیر و گرمسیر تقسیم شده است. بارندگی در نواحی شمال غربی نسبتاً خوب و در نواحی جنوبی نسبتا کم است. پوشش گیاهی استان‌فارس از درختان جنگلی، گیاهان دارویی و صنعتی تشکیل شده و از نظر تراکم به سه گروه استپی و نیمه استپی و جنگلی تقسیم می‌شود.
کسی از دل دریاچه خبر نداشت
نگاهی به عوامل خشکیدگی تالاب کافتر و راه‌های رفته و نرفته برای نجات آن _ مجید تقی‌خانی
تالاب کافتر در خاموشی همه، از مسئول و غیر مسئول، خبرنگار و نویسنده، محقق و مدرس، کشاورز و مسئولان اداری، خاموش شد و از کسی ناله های بلند نشد! نابخردانه و ناجوانمردانه میراث قرن‌های متمادی را در اندک زمانی خشکاندیم و پرطمطراق، گردن بالا گرفتیم و از افزایش سطح زیر کشت، به جای افزایش تولید در سطح، داد سخن دادیم! یعنی مرتع را نابود کردیم و سفره‌های آب زیرزمینی را خشکاندیم و اینک بیست هزار هکتار زمین بدون آب و لم‌یزرع روی دستمان مانده است.
خوشا شیراز و وضع بی مثالش _ ساره قومی
خیال آن شهر چندین نوروز را برایم زرد کرد تا بالاخره عاشقی از سرم پرید. اما شبیه همان اولین عشق جاودانه می‌شود. شیراز در خیالم ماند و خیلی سال طول کشید تا بتوانم جرات کنم پا به استان فارس بگذارم، تا مبادا به خیال‌هایم خش بیفتد.
مقاله
اکولوژی سکوت _ یزدان منصوریان
سکوت غیبت صوت و صدا نیست. نبود سر و صداست. بنابراین چه بسا سکوت همراه با سرود و آواز یا حتی خروش و غرش باشد. اما به شرط آنکه همه این نواها و نداها در جایگاه طبیعی خودشان باشد. سکوت در سرشت خود سازنده است. وقتی سکوت حاکم است تجربه ناب حضور در این جا و اکنون میسر می‌شود.
بر فراز آشیانه های خالی
نقدی بر کتاب ادبیات ضدشکار اثر عبدالرحیم ثابت، نشر قصیده سرا _ حسین رسول زاده
امروزه دیگر از بسیاری از حیوانات تنها نامی باقی مانده است. نامی سرگردان در میان فرهنگ نامه‌ها و دانشنامه‌ها که جان خود را از دست داده‌اند. ادبیات ضد شکار زیستگاهی است که نام‌های سرگردان، جان‌های از دست رفته را باز می‌یابند.
شمیم تهران (بخش اول) _ رویا ندافی
پروژه شمیم تهران از جنس هنر مفهومی است که تمام برنامه‌های اجرایی آن پایه گذاری شده و هر یک از مشارکت‌کنندگان این پروژه را گسترده‌تر خواهند کرد. شمیم تهران مخاطب خود را دعوت به همکاری می‌کند تا به کمک او هویت شهری را بازیابد که به آن تعلق دارد. این همکاری و مشارکت در نهایت منجر به احیای بسیاری از ارزش‌های منحصر به فرد و خاص شهر تهران خواهد شد.
مرزهای واقعی حفاظت _ حمید حیدری
در سال‌های اخیر با رشد وسعت مناطق حفاظت شده به بیش از ۱۰ درصد از مساحت کشور، عده‌ای از کارشناسان این امر را موفقیتی بزرگ تلقی کرده‌اند. فارغ از دیدگاه‌های مخالف در خصوص کیفیت مناطق حفاظت شده انتخابی باید به این مسئله توجه داشت که مادامی که سیاست مشخص و روشنی برای مناطق آزاد وجود ندارد، توسعه کمی مناطق حفاظت شده، در بهترین حالت به پدیده جزیره شدن خواهد انجامید.
ختم مادر ببر بنگال
سوزان اورلین، برگردان به فارسی: عرفان مجیب
ببرها حیوان ملی هندوستان به حساب می آیند و در سال ۱۹۷۳ برنامه‌ای به نام پروژه برای تثبیت جمعیت رو به کاهش آن راه اندازی شد. ببرهای سرگردانی که مناطق حفاظت شده را ترک می‌کنند گاهی به دست کشاورزان کشته می‌شوند( گاهی هم کشاورزان به چنگ ببرها می‌افتند و کشته می‌شوند.
انجمن میراث پریشان _ صدیقه رضایی
شاید بتوان گفت یکی از اولین و مهمترین فعالیتهای میراث پریشان که از بهار ۱۳۹۵ شروع شد و آن را از انجمن های دیگر متمایز کرد آموزش نظام‌مند به کودکان در قالب کار گروهی تحت عنوان جوانه‌های پریشان بود. از آنجا که برای استمرار و پویایی یک تشکل و ساختن جریانی که سال ها تداوم پیدا کند باید روی کودکان سرمایه گذاری شود ایده تشکیل این کارگروه رقم خورد.
یادداشت های یک محیط‌بان
بقا و زیست جامعه بومی ضامن حفظ و بقای مناطق حفاظت شده _ علی فرزام
با وجود گذشت بیش از پنج دهه از عمر سازمان حفاظت محیط زیست، مناطق چهارگانه همچنان با دید شکاربانی، حراستی و با دخالت مستقیم دولت، بدون توجه به جوامع ساکن حاشیه این مناطق مدیریت می‌شود که حاصل آن در طول زمان جز کاهش شدید جمعیت حیات وحش، از بین رفتن یا کوچک شدن زیستگاه‌ها، تقابل دولت و مردم و کشته یا زخمی شدن تعداد کثیری از محیط‌بانان شریف همچنین شکارچیان غیر مجاز نبوده است.
کودک و طبیعت
مزایای ارتباط کودک با طبیعت
آموزش برای آینده پایدار و سبز _ برگردان به فارسی: پوریا قلیچ‌خانی
پرسه زدن در طبیعت اوقات فراغت نیست بلکه یک سرمایه‌گذاری ریشه‌ای و اساسی برای سلامت فرزندان ماست. شواهد بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد ارتباط کودک با طبیعت در دنیای امروز به طور روزافزون در حال کمرنگ شدن است. یافته های پژوهشی نیز حاکی از آن است که کودکان، با محروم ماندن از تجربه‌های مستقیم تعامل با طبیعت، فرصت خود را برای ارتقاء تمام و کمال در خصوص سلامت، تندرستی و تکامل رفتارهای بلندمدت مسئولانه در قبال محیط زیست از دست خواهند داد.
کتاب معرفی
شناخت طبیعت برای نوجوانان با مجموعه زیست ایران _ حمیدرضا میرزاده
زیست ایران عنوان مجموعه‌ای است که با هدف شناساندن جغرافیای طبیعی و مناطق زیستی ارزشمند ایران از سوی شرکت انتشارات فنی ایران (کتابهای نردبان) منتشر شده است. این مجموعه اطلسی از مناطق زیست ایران را به مخاطبان عرضه می‌کند.
از اینجا و آنجا درباره‌ی محیط‌زیست
- راز طول عمر خزندگان فاش شد